ถ้าหากจะพิจารณาในแง่ของผลงาน หรือผลผลิตที่เป็นรูปธรรมของการศึกษาระดับบัณฑิตศึกษา ความสำคัญของวิทยานิพนธ์ก็จะปรากฏชัดเจนขึ้น เพราะวิทยานิพนธ์เป็นสัญลักษณ์แสดงถึงความวิริยะอุตสาหะและความรอบรู้ สามารถจะยืนยันและให้ตรวจสอบความจริงได้ทันทีที่แสดงความเป็นมหาบัณฑิตหรือดุษฎีบัณฑิตของผู้หนึ่งผู้ใด การที่สามารถตรวจสอบและยืนยันในคุณภาพของผลงานวิจัยที่บ่งชี้คุณวุฒินี้เอง แสดงให้เห็นถึงความสำคัญของการทำวิทยานิพนธ์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในระดับดุษฎีบัณฑิต แม้ว่าในปัจจุบันจะมีการอนุญาตให้เปิดสอนหลักสูตรระดับมหาบัณฑิตชนิดเน้น การเรียนการสอน (Taught course)หรือที่เรียกว่า "แผน ข " ในแต่ละโครงสร้างของหลักสูตร ก็ยังกำหนดให้นักศึกษาต้องทำการวิจัย "ขนาดเล็ก" หรือสารนิพนธ์ ซึ่งรวมถึงต้องรายงานให้เสร็จสมบูรณ์ด้วย โดยหลักการแล้วรายงานจากการวิจัยขนาดเล็กนี้ก็มีลักษณะและวิธีการเขียนเช่นเดียวกับการทำวิทยานิพนธ์ฉบับสมบูรณ์

ในการศึกษาต่อเพื่อเพิ่มคุณวุฒิในระดับบัณฑิตศึกษาจากระดับมหาบัณฑิตไปสู่ระดับดุษฎีบัณฑิต โดยเฉพาะอย่างยิ่งในสถาบันการศึกษาที่มีความแตกต่างกัน หรือการที่เจ้าของ กิจการต้องการตรวจสอบความรู้ความสามารถในการปฏิบัติงานของบัณฑิตว่ามีความรู้ความสามารถจริงดังใบปริญญา หรือมีความรู้ความสามารถตรงกับขอบเขต และคุณภาพของงานที่ต้องการจะว่าจ้างหรือไม่ สิ่งที่เป็นเครื่องยืนยัน ในคุณสมบัติและในคุณภาพที่เป็นรูปธรรมก็คือ วิทยานิพนธ์ ดังนั้น การทำความเข้าใจอย่างถ่องแท้ลึกซึ้ง และการใช้ความสามารถในการทำวิทยานิพนธ์ จึงนับว่ามีความสำคัญมากที่สุดของการศึกษาระดับบัณฑิตศึกษา

สิ่งที่สำคัญที่สุดของวิทยานิพนธ์ที่สมบูรณ์ก็คือ การทำการวิจัย ซึ่งในที่นี้หมายรวมถึงองค์ประกอบและขั้นตอนการปฏิบัติการต่างๆที่ถูกต้องตามหลักการศึกษา และหลักวิทยาศาสตร์ การดำเนินการวิจัยจึงเป็นการสร้างเสริมความรู้ความสามารถ หลายประการให้แก่นักศึกษาระดับบัณฑิตศึกษา เป็นต้นว่า ความสนใจใฝ่รู้และติดตาม ความเคลื่อนไหวทางวิชาการอย่างต่อเนื่อง ความสามารถในการศึกษาหาความรู้เพิ่มเติมด้วยตนเอง ความสามารถเชิงวิจารณ์อย่างวิกฤตและสร้างสรรค์ ความสามารถเชิงการเขียน ความสามารถเชิงภาษา โดยเฉพาะวิทยานิพนธ์ที่เขียนเป็นภาษาอังกฤษ ก็จะแสดงความ สามารถในภาษาอังกฤษ ซึ่งใช้กันอย่างแพร่หลายทั่วโลกจนถือได้ว่าเป็นภาษาสากลอีกด้วย ความสามารถทั้งหลายที่กล่าวถึงนี้เป็นคุณสมบัติที่พึงประสงค์ของการศึกษา ระดับบัณฑิตศึกษา ของมหาวิทยาลัยมหิดล ดังนั้นการทำวิทยานิพนธ์จึงเป็นส่วนสำคัญในการเสริมสร้างความสามารถที่พึงประสงค์ทั้งหลายเหล่านี้